Dünyanın her yerinde anıtlar korunur, halka açık meydanlara konur ve değer verilir. Burundi’de durum böyle değil. Hayatlarını kaybedenlerden sadece birkaçının anıtı vardır ve ya değer verilmez ya da terk edilir. Şimdi bahsedeceğim anıtın sahibi yaşıyor. Ama sürgünde. Adı Masum Muhozi. Burundili gazeteci ve Rönesans Radyo Televizyonu direktörü. Şu anda sürgünden çevrimiçi yayın yapan bir medya öncüsü. Merhum Cumhurbaşkanı Pierre Nkurunziza’nın yasadışı üçüncü döneminin tetiklediği genel krizin ardından Burundi’yi terk etmek zorunda kaldı. Bu krizden yararlanan rejim, ülkedeki 4 ana bağımsız medyayı kapattı ve yayınlarını durdurdu. İkisi neredeyse yok edildi ve Burundi’deki rejimden tam bağımsız oldukları için ateşe verildi. Bunlar Afrika Halk Radyosu ve Innocent Muhozi’nin yönettiği Rönesans Radyo Televizyonu (Radio Publique Africaine ve Radio Télévision Renaissance).
Masum Muhozi’ninki acılı ama tutkularla dolu bir çocukluk
14 çocuklu bir ailede doğdu. Burundili baba ve Ruandalı anne. Babası Ntunguka, Belediye Başkanı’na eşdeğer bir Şefti. Ailesini mutlu etmek için gereken her şeye sahipti. Ne yazık ki, Belçika Kolonizasyonu buna izin vermedi. Hapishane hayatı ile evdeki istenmeyen kişi statüsü arasında Ntunguka Kolonizasyon’u tarafından mahvolmuş bir adama dönüşüyor. Yine de bu yaşanılanlar oğullardan biri olan Masum Muhozi’yi tutkularından vazgeçirmedi. OCAF’ta (Afrika Şehirleri Ofisi) 2. Bölgedeki Protestan ilkokuluna her gittiğinde, arkadaşlarıyla büyük sevinçle futbol oynamak için buluşurdu. Çocukluk hayatı okumak ve futbol arasında bölünmüştü. Onunla iki dakika geçirin, hemen genel kültürünün enginliğini hissedersiniz. Hayali tarih öğretmeni olmaktı.
Adaletsizliklerle savaşarak her zaman bir şeyleri değiştirmek istedi
Üniversitenin tarih bölümü yerine, Askeri Kadrolar Yüksek Enstitüsü’ne (ISCAM) girdi. İlginç bir tercih. Sonunda, o ve bazı arkadaşları kendilerine ülkede çok fazla adaletsizlik olduğunu söylemişlerdi, yıl 1981 iken. Ve bir şeyleri değiştirmek için ordudan eğitimini almak ve askeri bir darbe yapmak gerekiyordu. Ülke hala darbelerin yerini aldığı askeri rejimler altındaydı. Onun için ordu serüveni uzun sürmedi çünkü kışla hayatı onun için dayanılmazdı.
Askeri okuldan terk tamirci yardımcısına geleceğin kapıları açılıyordu
Masum Muhozi, kendisini bu sefer hayatının mesleğine yönlendirmeden önce Burundi Üniversitesi’nde biraz zaman geçirdi. Kardeşlerinden birinin garajında tamirci asistanı olarak 6 aylık kısa bir sürenin ardından gazetecilikte karar kıldı. Muhozi bir bakıma medyanın tamircisi de oldu.
1984’te üvey bir erkek kardeşi onu aradı ve Ulusal Radyo Televizyonunun yeni gazeteciler istihdam ettiğini söyledi. Masum Muhozi görüşmeye gitti ve kolaylıkla sonraki seviyelere geçti. “Çocuk oyuncağı!” demişti kendi kendine. Fransızca ve yerel dil Kirundi sınavlarını hemen tamamladı.
Sürpriz! Jürinin iki üyesinden biri Ruandalı oluğu gerekçesiyle Muhozi’yi işe almak istemedi. Yüzünün şeklinden anlamıştı hemen. Fakat gel gör ki diğer aday da Muhozi ile aynı etnik topluluktan -Tutsi- olduğu için ve Hutu topluluğundan olan jürinin diğer bir üyesi, çok iyi Fransızcasına direnemediği için Muhozi, bu yeni mesleğe girmiş oluyor. Ülkenin 40 yılına damgasını vuracağı…
Meslekte Altın Yıllar
Gazeteciliğe başlar başlamaz Masum Muhozi, adını altın harflerle yazdırdı. Her şeyden önce, Burundi Ulusal Radyo Televizyonu (RTNB) Personel Birliği Başkanı seçen meslektaşlarıyla olan iyi ilişkileriyle öne çıkıyordu. 1996 yılında RTNB Genel Müdürü olarak atanana kadar bu göreve devam etti. Cumhurbaşkanı Ntibantunganya döneminde, ülkenin First Lady’si Pascasia Minani ile çalıştığı için Masum Muhozi’nin Ulusal Radyo Televizyonu Genel Müdürlüğü’ne atanmasını önerildi. Ve kongre Antoine Nduwayo hükümetinin bir başbakanı ile mutabakatla Masum Muhozi teklifi kabul etti.
Geriye Dönüş
Ulusal Radyo Televizyonu’ndaki kariyerine üzücü bir dönem girdi. Bu, demokratik olarak seçilen ilk Hutu Başkanı Melchior Ndadaye’nin öldürülmesidir. Zor ve tehlikeli zamanlardı. “Her şeyden önce bir gazeteci olarak Hutular ve Tutsiler arasındaki etnik katliamları ele aldım. Mutlak dehşete tanık oldum.” diyor Muhoza ve ekliyor, “Farklı siyasi aktörlerle münazaralar düzenledim. Genellikle krizin kahramanları ile birlikteydim. Erkeklerin ölümüne neden olan konularda ortak bir zemin bulmak zordur… RTNB Genel Müdürü olarak personel güvenliği ile ilgili konuları da yönettim. Gazeteciler, sürücüler ve teknisyenler, huzursuzluğun devam ettiği mahallelerden geçerken öldürüldü veya ölümle tehdit edildi. Bazen kendimi Ulusal Radyo Televizyonunda gecelemesi gerekenler için lojistiği yönetirken buldum.”
Her şeyden önce, Masum Muhozi her zaman der ki, “Ulusal Radyo Televizyonu’nun farklı otoriteler karşısında bağımsızlığı için mücadelemi asla unutmayacağım. Bu bana ilişkiler kazandırdı, elbette, saygılı ama çoğu zaman gergin.”
Muhozi’nın Ulusal Radyo Televizyon’da geçirdiği süre boyunca iki adam Devlet Başkanlığı görevlerinde bulundu; Sylvester Ntibantunganya ve Pierre Buyoya. İkincisi Masum Muhozi’nin adıyla anıldı.
Kahramanımız, başkanı Burundililerin uzlaşması ve demokratik alanın açılmasını, çok partililik, sivil toplum örgütlerinin ve basının doğuşu lehine politika ve kararlarla ikna ettiğini açıklıyor.
Masum Muhozi ve Pierre BUYOYA, kamuoyunda Muhozi’yi Buyoya Yanlısı yapan bağlantılar kurarken, siyaset ve yönetim Burundi toplumunda tartışmalı olmaya devam etti.
Bağımsız Medya Dünyasına Doğru
2003 yılında Masum Muhozi, kendi medyasını kurmak için Ulusal Televizyon Radyosundan (Radio Télévision Renaissance) ayrıldı. Başarısız bir tarihçiydi, ama tarihe olan sevgisi değişmedi. Tarihe ve ekonomiye odaklanan bir medya yaratma fikri bu şekilde onda bozulmadan kaldı. Kardeşi David Gakunzi (Paris merkezli gazeteci yazar) ile birlikte, ekipman bağışı yapan Fransız filozof Bernard Henry Lévy’ye başvurdular. RTR doğdu ve yavaş yavaş Burundililerin günlük yaşamına yerleşti. Başarı anında gerçekleşti ve RTR, RPA ve diğer bağımsız medya gibi Burundililerin ağlama duvarı oldu. Tam olarak Muhozi fikri hayata geçmişti. Rönesans Radyo Televizyonunu (ilk bağımsız televizyon) yarattığında, bu medyanın amacı, onlarca yıllık kriz ve çok yönlü adaletsizliklerin hırpaladığı bu ülkede tüm adaletsizlik kurbanlarının tutunduğu bir yaşam çizgisi haline gelebilmesiydi. Bu süre zarfında, meslektaşlarıyla birlikte Muhozi, Burundi Basın Gözlemevi’ni (OPB) kurdu. Bu kurum meslek etiği ve deontolojisi için gerçek bir pusula haline geldi. Muhozi ve meslektaşları da bu Gözlemevi aracılığıyla yetkililerin basını yasalarla susturma girişimlerine karşı savaştı. Muhozi, basında yer alan çeşitli açıklamalarında, yetkililere Burundi medyasının ve gözlemevinin basın özgürlüklerinin ve ifadesinin evrensel değerlerine aykırı yasaları asla uygulamayacağını söylemekten çekinmedi.
Yeni Rejim ve Sessizlik
Masum Muhozi, 1993-2005 yılları arasında gazeteci olarak Burundi iç savaşını ele aldı. İktidar partisi unsurlarının hala makilerde işlediği korkunç suçlara tanık oldu. – CNDD-FDD partisinin saltanatının başlangıcını karakterize eden reformist söylemlerine rağmen Masum Muhozi saf biri değildi. Bu adamların işlediği o kadar çok suç gördü ki, barış geleceğine inanmak zor geliyordu. Dahası, yeni rejimin şüpheleri haklı çıkarması uzun sürmedi. Rejim, 2006 yılında çok hızlı bir şekilde Muyinga’da, ülkenin kuzeydoğusunda, sivil katliamlar düzenledi. Birkaç ay sonra, iktidar partisi ve Cumhurbaşkanlığı yetkilileri, selefleri eski cumhurbaşkanı Domitien Ndayizeye ve başkan yardımcısı Alphonse Marie Kadege’yi bir düzine eski ileri gelenle birlikte hapse atmak için sahte bir darbe yaptı. Bazıları hala Milli İstihbarat Teşkilatı ofislerinde yaşanan işkencenin izlerini taşıyor. Bu otoriter sürüklenme tüm Burundi toplumunu endişelendiriyor. Bağımsız medya ve sivil toplum hedef alınıyor. Gazeteciler ve aktivistler (2005 ile 2015 yılları arasında 20’den fazla kişi), işlenmemiş suçlar ve devlet güvenliğini baltalama hayali suçlamalarından art arda tutuklandı. Bu yazının yazıldığı sırada gazeteci arkadaşlarından Floriane İrangabiye hapishanede baygınlık geçirdi ve 10 yıl hapis, 1 milyon Burundi Frangı para cezasına çarptırıldı. Yetkililerin yönetimine ve Burundi liderlerinin suçlu olduğu suikastlara yönelik eleştirilerini dile getirdiği için devletin güvenliğini baltalamakla suçlanıyor.
Her şeye rağmen, Muhozi’ye, CNDD-FDD rejiminin liderlerinin büyük bir kısmısaygı duymaya devam ediyor. Eleştirel gazeteciliğine rağmen hiçbir zaman tutuklanmadı ve hapsedilmedi. Bunun bir istisnası, diğer 3 bağımsız medyadan üç meslektaşının ya hapiste olması ya da bir süredir sürgünde olmasıdır. Bilge Muhozi, Dekan Muhozi gibi birkaç isim ona rejimin merhametini kazandırdı. Yine de Burundi’deki basın özgürlüğü mücadelesinden Muhozi adı olmadan bahsetmek zor. Bütün gazeteciler bu konuda hemfikir.
Bardağı Taşıran Son Damla
10 Yıllık demokratik gerileme (2005-2015), Nkurunziza yönetimi ile Burundi bağımsız medyası arasında kalıcı gerilimlerin yaşandığı bir ortamda gerçekleşti. Medya uzmanları ve genel olarak Burundililer, Cumhurbaşkanı Nkurunziza’nın ikin anayasal döneminin sonunda ayrılmasını umuyorlardı. Ve bom! Futbolcu başkan saltanatının sonunda değildi. CNDD-FDD partisinin onayıyla, yasadışı bir şekilde, anayasaya ve 1993-2005 İç Savaşı’nı sona erdiren Aruşa anlaşmalarına aykırı üçüncü bir dönem için aday olmaya karar verdi. Sivil halk, sivil toplum ve muhalefetteki siyasi partiler bu üçüncü başkanlık dönemine karşı barışçıl protestolar çağrısında bulundular. Polis ve ordunun bir kısmı protestoları kanla bastırdı. Binlerce insan öldürüldü, binlercesi hala kayıp.
Her zamanki gibi bağımsız medya, ciddi insan hakları ihlallerinin çeşitli biçimlerini belgeleyerek ve kamuoyuna sunarak bekçi rolünü oynadı. Sivillerin öldürülmesinin zirvesinde bir grup asker ve polis bu durumu durdurmak istedi. Cumhurbaşkanı Nkurunziza’nın 13 Mayıs 2015’te Tanzanya’daki Darüsselam’daki bir zirvede bulunmamasından yararlanarak başarısız bir darbe girişiminde bulundular. Ertesi gün yetkililer ordu ve polis içinde gerçek bir insan avı gerçekleştirdi. Protestoları desteklediğinden şüphelenilen çok sayıda asker ve polis tutuklandı, öldürüldü, diğerleri ise kayboldu. Aynı zamanda, bu suçları kapalı kapılar ardında kovuşturmak için rejim bağımsız 4 medyanın kapatılmasını emretti. Darbecilerin beyanlarını iletmekle suçlandılar. Muhozi’nin RPA ve RTR kurumları sistematik olarak ağır silahlarla imha edildi. Bu Masum Muhozi’nin aldığı ilk net mesajdı. Medyaya yönelik saldırıların yapıldığı 14 Mayıs 2015’ten bu yana 100’den fazla gazeteci sürgün edildi. Masum Muhozi ise beklemeyi tercih etti. Derinlerde olsa bile, ne beklediğini henüz bilmiyor. Ama ölüm her geçen gün daha da yaklaşıyor. Her yerden ülkeden ayrılması gerektiğine dair çağrılar geliyor. Fiziksel olarak ortadan kaldırılmasına yönelik planlar hakkında bilgi, çok sevdiği bu ülkeden kaçması için yeterli değil.
Bu genel krizde, barışçıl çözümler bulmaya çalışan bazı uluslararası karar vericiler ona danışıyor. Temmuz 2015’te Bujumbura’da bir Afrika Birliği diplomatik misyonuyla bir araya geldi ve halen ülkede bulunan diğer sivil toplum aktörleriyle görüşmeye devam ediyor. Bunlar arasında bir zamanların insan hakları kahramanı Pierre Claver Mbonimpa da var. 3 Ağustos 2015 günü günün başında Mbonimpa ve Muhozi durumu değerlendirmek için bir araya geldiler. Ne yazık ki, yaşlı Mbonimpa o gece evine dönemedi. Ulusal İstihbarat Teşkilatı ajanları, bazıları kafatasından geçen birkaç el ateş etti. Yine de şansı yaver gitti ve orada ölmedi. Bujumbura polikliniğine tahliye edildi ve daha sonra yoğun bakım için Belçika’ya götürüldü. Muhozi, Bujumbura’da kaldı. Sadece öldürme emrini bekleyen bir cellat topluluğunun önünde neredeyse tek başına duruyor.
Muhozi dürüstlüğü ve ahlaki değerleri ile tanınır. Yozlaşmış değildir ve hiçbir zaman yasadışı yardım almadı. Mütevazı bir hayat sürüyor. Siyasi mülteci olarak yaşadığı Brüksel’e gitmeden önce ilk sığınma ülkesi olan Ruanda’ya sürgüne geldiğinde Muhozi bize “Sürgündeki arkadaşlarım ve akrabalarım pahasına nasıl kaçacağımı ve yeni bir hayata başlayacağımı merak ediyordum.” dedi.
Öfke
Masum Muhozi’nin Burundi’de kırk yıllık gazetecilik kariyeri var. Muhabirlikten, RTNB Personel Birliği Başkanlığından Ulusal Radyo Televizyonu Genel Müdürü pozisyonuna kadar Masum Muhozi, Burundi basınının her alanında yer aldı. Aralarında sürgünden yönetmeye devam ettiği Burundi Basın Gözlemevi, basını susturmaya yönelik tüm girişimlere karşı mücadelelere öncülük ediyor. Yetkililer ve gazeteciler arasındaki gergin ilişkilerde bazen arabulucu rolü de oynuyor. Üst düzey gazeteciler ve mesleğe yeni başlayanlar arasındaki bazen kasvetli ilişkilerin iyileştirilmesine katılımından bahsetmiyorum bile.
Bugün hala sürgünde ve RTR’nin başında. O ve meslektaş arkadaşları Burundi haberleriyle ilgilenen çevrimiçi bir kanala haber sağlıyor. Şu anda abonelerin güncel olaylar programlarını, özellikle Burundi’nin siyasi, ekonomik ve sosyal tarihine odaklanan özel programları da takip edebilecekleri bir dijital TV platformu kuruyorlar.
Elbette Masum Muhozi sürgünün zor şartlarından şikayetçi değil, ama kendilerine sürgünde “milletsiz toplum” diyenlere çok kızgın. Masum Muhozi, biraz daha bağlılığın Burundi’de devam eden trajediyi önleyebileceğini düşünüyor.
