Ukrayna Ulusal Gazeteciler Birliği’nin Çernihiv bölgesel şubesi başkanı Oleksandr Nazarenko, savaş sırasında özellikle sınırda yerel medyanın elzemliğinden bahsetti. Bölge sakinleri için tek bilgi kaynağı onlardır. “Medya da savaşta bilgilendirici bir cephedir. Çok zor koşullarda medya çalışanlarımız yerel medyanın ayakta kalması için mümkün olan her şeyi yapıyor” diyor. Ben de kendisine bu konuda katılıyorum.
Biz de çevrim içi savaştık
Avrupa’da bir savaşın 21. yüzyılda mümkün olduğuna inanmıyordum. Ancak 24 Şubat’ta Rus ordusu Ukrayna’nın işgaline başladı. Kız kardeşimin telefonuyla uyandığımda ne yapmam gerektiğini bilmiyordum. Bu yüzden savaşın ilk gününde Çernihiv’den ayrıldım ve Belarus sınırındaki küçük bir kasaba olan Lyubech’teki kız kardeşimine yanına gittim. Birkaç gün sonra kendimi Rus birlikleri tarafından kuşatılmış buldum. Kasabaya girmediler, ama yakınlardaydılar. Altı hafta boyunca, eğer şehre girerlerse, Bucha’da yaşananların aynısının başımıza gelebileceğinden korkuyorduk.
Gözaltına alınmaktan korkuyordum. Ancak gazetecilik faaliyetlerim ve kişisel duruşum nedeniyle ailemin acı çekebileceğinden daha da endişeliydim. Yine de cep telefonum ve internete erişimim olduğu sürece çalışmaya devam ettim.
Sosyal medya ve televizyon savaş dönemde ana bilgi kaynakları. Bana gelince, bu çevrimiçi ilk savaşımdı. Birçoğu deneyimlerini sosyal medyada anlattı. Savaşın yaşandığı yerlerindeki fotoğrafları ve videoları görebiliyorduk. Bu materyalleri topladım. Ancak sosyal medyadan gelen kaynakların ayrıntılı şekilde doğrulanması gerektiğini biliyorum. Mümkün olduğu kadar, yerel halktan gelen bilgileri sosyal medyada doğrulamak için yetkililerle veya yerel yönetimlerle iletişime geçtim.
Çernihiv bölgesindeki savaşla ilgili birçok makale yazdım; insanların düşmanla nasıl savaşacakları, kuşatma altındaki Çernihiv şehrinde durumun nasıl olduğu, bölgedeki toplulukların sakinlerinin nasıl yaşadığı… Örneğin Çernihiv’den ayrılarak düşmanın blok direklerinden geçen iki çocuklu bir aile hakkında çok az hikaye yayınlanmıştı.
İşim bana güç verdi
Benim için tüm dünyaya Çernihiv’de insanların neler yaşadığını anlatmanın gerekliliğine inanıyordum; elektriğimiz yok, su kaynağımız yok, gıda ile ilgili sorunlar var, insanlar zorlu hayat koşullarında yaşamaya çalışıyor ve bütün bunlar 2022’de Avrupa’nın merkezinde gerçekleşiyordu. UNIAN için yazdım. Meslektaşlarım ve ben dur durak bilmeden çalıştık. İşim bana güç verdi. Çalışmam gerekiyordu çünkü gerçeği söylemek istedim, herkese neler olduğunu anlatmak istedim, zira yaşananlar adaletsiz ve korkunçtu.
Umarım bir gün Ukraynalı gazetecilerin çalışmalarının sonuçları tarihin bir parçası olur. Ukrayna’daki savaş hakkındaki gerçeği daha fazla insanın bilmesi için bu hikayeleri ingilizce çevirisi olan bir kitap olarak yayınlamak istiyorum. Çünkü bireysel deneyimin ülkedeki olayların bir aynası olduğuna eminim.
Bütün gün ailem ve ben Ukrayna haber maratonunu ve akşamları Rusların neler gösterdiğini ve söylemlerini izlerdik. İzlediğim görüntüler saçlarımı diken diken ederdi. Nasıl bu kadar açık yalan söyleyebildiklerini anlamadım.
Gazeteciler ve yerel medya önemli
Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle, Çernihiv bölgesindeki gazeteler yayınlarını durdurdu. Çünkü işgal altındaki topraklara ekmek, yiyecek ve temel ihtiyaçları temin etme imkanımız yoktu. Çernihiv askeri idaresinde, geçen yılın Şubat-Mart aylarında, Çernihiv Oblastı’nın güneyinde, kendi matbaaları olduğu için yalnızca bir gazete basılıyordu. Başyazılardan bazıları internette yayınlanıyor ve birkaç ay boyunca halk bu haberlerle bilgilendiriliyordu.
Her yerel yönetim kendi Telegram kanalını oluşturdu. Örneğin yerel medya kanalı Suspilne Chernihiv’in binlerce abonesi vardı. Suspilne Chernihiv’in gazetecilerinden bazıları şehirde kaldı ve çalışmaya devam etti. Gazeteci Alina Klymenko, Çernihiv’deki savaş sırasındaki profesyonel çalışmaları nedeniyle Prenses Olga Nişanı ile ödüllendirildi. Çernihiv’in yerleşim bölgelerinden birinde ekmek sırasının Rus bombardımanında kaldığını filme alan ilk gazeteciydi. Bombardıman gazetecinin evinden çok uzak olmayan bir yerde gerçekleşti ve hayatta kalmayı başaran babası ateş hattındaydı. Bu saldırı sonucu, 14 sivil öldü ve onlarca kişi yaralandı. Bu, Çernihiv’in Rus işgalciler tarafından engellendiği Mart ayında oldu. O zamanlarda şehre girmek neredeyse imkansızdı.
Nisan ayının başında Çernihiv kuşatması kalkmıştı. Çoğu yazı işleri ofisi faaliyetlerine Mayıs ayında yeniden başladı. Bazıları beraber yaptıkları işbirlikleriyle ortak gazete çıkardı. Şu anda Çernihiv Oblastı’nda yaklaşık 30 gazete basılıyor, ancak 7 gazete mali ve diğer nedenlerle kapatıldı.
Çernihiv Oblastı’ndaki Kitle Enformasyon Enstitüsü (IMI) temsilcisi Pavlo Pushchenko, reklamlardan elde edilen asgari gelir, personel krizi ve krize karşı stratejinin olmamasının, Rus birliklerinin bölge topraklarından çıkarılmasından sonra Çernihiv medyasının karşılaştığı temel sorunlar olduğunu söylüyor. IMI ekibi, sınır bölgesinde savaş zamanlarında çalışan yerel gazetecilere yardım etmek için Çernihiv’de Mediahub’u kurdu. “Ancak durum şimdi daha iyi değil.” diyen Pushchenko, Çernihiv Oblastı’ndaki medyanın çoğunun, ikinci bir Rus saldırısı durumunda nasıl hareket edileceğine dair hala protokolleri olmadığını söyledi.
Bazı gazeteciler yurtdışında kalıyor ve çalışmaya devam ediyor. Ben de bu gruba dahilim. Ama bir yandan kendimi güvende hissediyorum ve işim için ihtiyacım olan her şeye sahibim. Öte yandan, güne haberlerle başlıyorum ve sevdiklerim için endişeleniyorum. Savaştan uzaklaştık. Ama savaş içimizde devam ediyor. Çalışmaya devam ediyorum, çünkü doğru bilginin, savaşta ekmek kadar değerli olduğunu biliyorum. Rus propagandasıyla savaşmalı ve kazanmalıyız. Çalışmaya ve savaşmaya devam ediyoruz.
Tarih doktorası sahibi Iryna Synelnyk, savaştan önce Ukrayna’nın kuzeyindeki Çernihiv şehrinde yaşıyordu, şimdi “Journalist in Residence – Kosova” programında yer alıyor ve bu nedenle şu anda Priştine’de yaşıyor. 2005 yılından beri haber ajansı UNIAN için çalışıyor. Şu anda Ukrayna medyasında gazeteci olarak Ukrayna’nın çağdaş Rus işgali ile ilgili siyasi, sosyal konuları üzerine haberler yapıyor.
