Ulusal Gazeteciler Federasyonu’na göre, son iki yılda Brezilya’nın tüm eyaletlerinde yürütülen, yolsuzluk ve organize suçlarla ilgili soruşturmalar 858’e ulaştı. Bu şu ana kadar gerçekleşen en yüksek rakam.
Askeri diktatörlük döneminde Luiz Eduardo Merlino’nun öldürülmesi (1971) ve Mário Eugênio Rafael de Oliveira, nam-ı diğer Gogó das Sete (1984) gibi Brezilya’da gazetecilere yönelik şiddet olayları bilinen bir gerçek. Bu olaylar, medyada siyasi, polis veya soruşturma raporlarının yayınlanması sırasında gazetecilerin maruz kaldığı şiddet olaylarından sadece bazıları.
Brezilya’daki en sembolik davalardan biri, Vlado olarak bilinen gazeteci Vladimir Herzog’unkiydi. Tarihi belgelere göre, suç, Emílio Médici’nin başkanlığı sırasında (1969-1974) ordunun iç direktifleri tarafından oluşturulan siyasi bir baskı organı olan Bilgi Operasyonları Müfrezesi, İç Savunma Operasyonları Merkezi’ne (DOI-CODI) gönüllü olarak komünizm, yıkıcı eylemler ve sol örgütlerle mücadele amacıyla tanıklık etmesinden sonra gerçekleşti. Gazetecilere yönelik şiddet olayları, ülkenin 1980’lerin sonlarındaki demokratikleşme adımlarından sonra da pek değişmedi.
Ulusal Gazeteciler Federasyonu’na (FENAJ) göre, son iki yılda Brezilya’nın tüm eyaletlerinde yürütülen politika, yolsuzluk ve organize suçla ilgili haberler ve soruşturmaların 858’e ulaşarak en yüksek orana eriştiği kaydediliyor. 2021’deki 430 şiddet vakasının 147’sinden sorumlu olan Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro basının itibarını zedelemek için ağır ithamlarda bulundu. Zaten sendika temsilcilerini şimdiden endişelendiren olay da bu. Goiás Gazeteciler Birliği (Sindjor) olayın vahametini anlatabilmek için şu şekilde bir açıklamayla dikkatleri çekiyor: “Büyük bir endişeyle izliyoruz. Cumhurbaşkanı Dilma Rousseff’e yönelik darbe hazırlıkları tekrarlandığında şiddetin artmasından korkuyoruz. Her suçu basın mensuplarının üzerine “yıkmak” isteyen insanlarla gösterilerin yoğunlaşmasına sebep olabilir. Bunu yıl boyunca gözlemlemek için şirket yetkililerle konuşuyoruz.”
Benzer bir endişe de gazetecilerin farklı siyasi akımlar tarafından desteklenen siyasi gösterileri takibi sırasında yönlendirilmesi ile yaşanıyor. Sokaklar, FENAJ’ın 2021 raporunda kaydettiği gibi olası şiddet vakaları için sözlü saldırılar, tehditler, sindirme ve işçi sendikalarına yönelik şiddet elverişli ortamlar var. Acre Gazeteciler Birliği (SINJAC) Başkanı Luiz Cordeiro’nun paylaştığı bir not, gazetecilere yönelik şiddetin artışından endişe duyduklarına yönelik. Cordeiro, bugün şiddetin olduğu bir ülkede yaşadıklarını söyleyerek, “Sosyal sorumluluk ve tarafsızlığın yol gösterdiği gerçek gazetecilik, meşakkatli bir misyona sahip olacaktır. Bilgi almak ve nefret ile ideolojiler tarafından motive edilen şiddet yanlıları tarafından teşvik edilen saldırılara karşı çok dikkatli olunması gereken zorluklardan birisi.” dedi.
Devlet sendikalarının endişesi, 26 eyalete ve Federal Bölgeye baktığımızda daha da belirgindir. 2021 FENAJ raporu, farklı eyaletlerde ve Federal Bölgede şiddet olaylarına işaret etti; bu, kurumların her türlü şiddetle mücadele ve gazetecileri destekleme konusundaki dikkatini çeken bir konu.
Son iki yıl boyunca, 2021’de 169 vaka da dahil olmak üzere, basın özgürlüğüne yönelik saldırıların en yüksek olduğu bölge ülkenin Orta Batısı oldu. Buna ek olarak, Goiás’ta gazetecilere yönelik altı şiddet vakası gerçekleşti.
Mato Grosso Gazeteciler Birliğinden Itamar Perenha, kurumunun, profesyonelleri desteklemek için devletin farklı bölgelerinde bulunmayı, polis güçleriyle ve kamu kurumlarıyla iyi bir diyalog kurmayı ve ayrıca “şehirlerde ikamet eden gazetecilere yardımcı olmak için hukuk departmanını yapılandırmayı” amaçladıklarını vurguladı.
Brezilya’daki şiddet ve siyasi kutuplaşma zemininde gazeteciler bu yılki genel seçimlere hazırlanıyorlar. 2014 ve 2016 yıllarında gazetecilere yönelik 364 saldırı olayı kaydedilirken, FENAJ tarafından bu soruşturmaların 2020 ve 2021 yıllarında %30,76’sı temsil ediliyor. SINJAC’ın yetkili ismi Cordeiro’ya göre, kutuplaşmış çevre nedeniyle seçimlerin ulusal çapta takip edilmesinden daha fazla endişe duyulduğunu kaydediyor ve ekliyor: “Bunun ulusal düzeyde olacağına inanıyorum. Uygulanan senaryo bile, bilginin nasıl saldırıya uğradığını ortaya koyuyor, çünkü karşıt uçlar gerçeğin kendi düşüncesine sahip olunmadığını anlar.”
“Ne yazık ki, burada Devletteki gazeteciler, işlevlerini yerine getirirken maruz kaldıkları saldırıları sendikaya ulaştırmıyorlar. Ancak geçtiğimiz günlerde, araştırmacı gazeteci Giovani Grizzotti’nin kimliğini ifşa eden Bagé Belediye Başkanının davası hakkında basın aracılığıyla bilgi aldık. Bu yıl, Garibaldi/ RS’den gazeteci Daniel Carniel, çalıştığı yerel televizyon binasının önünde pusuda bekleyen iki adam tarafından saldırıya uğradığında, kendisine 10 adet dikiş atıldı ve vücudunda morluklar oluştu. Bu saldırının siyasi nedenleri olduğuna inanılıyor. Saldırı güvenlik kameralarında görünmesine rağmen polis her herhangi bir şüpheli yakalayamadı.” diyor Rio Grande do Sul Gazeteciler Sendikası (SINDJORS) direktörü Carla Seabra.
Bu sene yapılacak olan seçim öncesinde şiddetin artması ile yaşanacak olayların daha da kötü olacağını düşünmenin üzücü olduğuna değinen Carla Seabra, endişelerini şu şekilde dile getiriyor: “Seçimler çalkantılı olacak. 2018 yılındaki seçimlerden çıkartılan başkan adayı ile yeniden yarışacak ve kazanacağına kesin gözüyle bakılıyor. Yargıç Sérgio Moro tarafından yürütülen soruşturma kapsamındaki siyasi mahkum Luiz Inácio Lula da Silva, daha sonra Bolsonaro’nun bakanı olmuştu. İktidarı ele geçiren bu grubun kurduğu tuzaklar özgür basına nefreti arttırdı.”
Yukarıdaki örnekler, Brezilya vatandaşlarının temsilcilerini seçmelerine yardımcı olmak için birer bilgi. Araştırma gazeteciliğin önemli olduğu bir yılda bu rakamlar, yayıncıları fiziksel ve psikolojik şiddete maruz bıraktığı için Brezilya’yı profesyonel gazeteciler açısından tehlikeli bir yer haline getiriyor.
KADIN GAZETECİLERE YÖNELİK ŞİDDET
Brezilya’da basının çoğunluğu kadınlardan oluşsa da, vakaların %55,89’unda erkekler şiddet mağduru oldu. Ancak 2021’de ülke kadın nüfusunun %26,64’ünü temsil eden kadın gazeteci gerçeğine rağmen FENAJ, Brezilya’da Riograndedosul sendikası tarafından medyada “en büyük güç” olarak işaret edilen iletişimci olmanın zorluklarını ortaya koyduğunu söylüyor.
Seabra, Dilma Rousseff’ın, “2016 darbesinden sonra dönemin cumhurbaşkanına karşı gazetecilere ve özellikle kadın gazetecilere yönelik şiddetin artması inkâr edilemez” sözlerini hatırlatıyor.
Geçen yıl yaşanan olayların %61,3’ü profesyonel gazeteciler, siyasi konuları haber takibi yaparken gerçekleşti. Bu saldırıların kurbanlarından biri de CNN Brezilya sunucusu Daniela Lima. Ocak ve Kasım 2021 arasında, hepsi küçük düşürücü konuşmaların olduğu yedi saldırının hedefi oldu. Başka bir olayda ise Başkan Jair Bolsonaro (PL), halka açık bir etkinlikte maske takmadığı için Vanguarda TV muhabir Laurene Santos’u toplantıdan çıkarttı.
YENİ SİYASİ GAZETECİLERİN EĞİTİMİ
Brezilya’daki gazeteciler için şiddet ortamına rağmen, ülkede siyasi gazeteciliği geliştirme çabaları da devam ediyor. Gazetecilik kursları veren üniversitelere ek olarak, devlet kurumları, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları, Brezilya’daki siyaseti takip etmekle ilgilenen öğrencileri ve yeni mezun gazetecileri eğitmek için ücretsiz kurslar sunuyor.
İletişim şirketi Oboré tarafından sürdürülen “Geleceğin Muhabiri Projesi” de bunlardan biri. Itapevi Belediyesi (SP) tarafından sürdürülen Ricardo Boechat Siyasi Gazetecilik Kursu ve Ödülü, gelecekteki siyasi gazetecilerin eğitilmesine yardımcı olmayı amaçlıyor. Proje Koordinatörü Cilene Victor, “Bu kurs, gazetecilik okullarının siyasi haberleri takip eden gazetecilerin ve editöryel ekibe katılmaya gönüllü kişilerin eğitimini geliştirme çabalarını desteklemeyi amaçlıyor.” diyor.
Instituto do Legislativo Paulista, Saberes, Oficina Municipal tarafından teşvik edilen siyasi gazeteciliğin geliştirilmesine yönelik faaliyetler, Itapevi Parlamento Okulu genel müdürü Roberto Lamari’nin görüşüne göre basın özgürlüğünü ve gazetecinin çalışmalarını güçlendiriyor.
Prof. PhD. Roberto CHIACHIRI
- Semio Humanitas Araştırma Grubu’nun lideri olduğu São Paulo Metodist Üniversitesi’nde (UMESP) tam profe- sör ve araştırmacı. Paris 1 Üniversitesi’nde doktora sonrası – Sorbonne, PUCSP tarafından İletişim ve Göstergebilim alanında Doktora ve Yüksek Lisans yaptı. Brezilya’da UNESCO / UMESP Bölgesel Kalkınma İletişim Başkanlığı Direktörü. Üye: Uluslararası Göstergebilim Derneği (Brezilya delegesi), Latin Göstergebilim Federasyonu, Brezilya Göstergebilim Derneği, Fransız Göstergebilim Derneği ve Uluslararası Görsel Göstergebilim Derneği. CNRS-Fransa’nın bilimsel dergisi Hermès la Revue’nin Brezilya’daki temsilcisi (Dominique Wolton tarafından yönetildi). Avrupa Üniversitesi – Lizbon – ve Sorbonne Paris 1’de davetli profesör.
Marcelo Damasceno
- Brezilyalı Gazeteci, Çağdaş Siyaset Bilimi Uzmanı ve Sosyal İletişim Yüksek Lisansı sahibi.