Bedava sirkenin baldan tatlı olmadığı gerçeği ile artık yüzleşme zamanı. Çünkü bala ihtiyacımız varken, bedava diye sirke alırsak sadece kendimizi kandırırız. Bedava olan haberse, onlar bizi kandırmış olur.
Geçen haftaki yazıda ‘hakikat sonrası’ kavramını ele almış ve yalan haberle mücadelenin yöntemleri üzerinde durmuştuk. Bu yöntemlerden en önemlisi, hakikati de doğru üslupla, yalan haber kadar sık tekrarlamak ve muhatabına ulaştırmaktı. Bunun için de sadece ama sadece okuruna karşı sorumluluk duyacak mali yapısı olan güçlü bir bağımsız medyaya ihtiyaç var. İnternetin ilk çeyrek yüzyılında kapıldığımız, “aa ne güzel ya, haberler ekrandan bedava akıyor” duygusundan hızla kurtulmamız gerekiyor. Neden mi? Bu haftaki Köşe Vuruşu’nun sorusu bu olsun.
“Eğer bir ürünü veya hizmeti bedava alıyorsan ürün sensin” önermesini büyük ihtimalle duymuşsunuzdur. Özellikle, hepimizin aldığı ücretsiz sosyal medya hizmetlerini iyi tanımlıyor. Bunu habere uyarladığımızda “eğer bir haberi bedava okuyorsan haber sensin” gibi dümdüz başka bir önermeye ulaşırız ki o da hepten yanlış değil. Çünkü orada artık haber, “bizim manipüle edilme biçimimiz, derecemiz ve birilerinin insafına kalmamız” oluyor. Yani bir haberi bedava okuduğumuzda kabaca dört ihtimal var:
1-Medya grubu bir sermaye grubuna bağlıdır ve haberin kaderi, o sermaye grubunun çıkarlarına bağlıdır. Örneğin; aynı sermaye grubunun bir maden şirketi varsa ve orada bir kaza olursa, haliyle o kazayı objektif olarak ele almayacaklarından emin olabiliriz. Ayrıca her sermaye grubu, varlığını sürdürmek için iktidarla arasını iyi tutmak zorunda. Bu da gazeteciliğin sınırını belirler.
2-Medya grubu iktidar tarafından doğrudan ya da dolaylı olarak desteklenmektedir. Bu ihtimalde doğal olarak, haber diye bize aktarılanlar iktidar tarafından üretilen manipülasyonlardan başka bir şey olmaz. Yani medya demokrasideki dördüncü güç olma ve denetleme görevini üstlenemez.
3-Medya grubu, bir muhalefet partisi ya da oluşumu tarafından desteklenmektedir. Bu ihtimal ilk anda kulağa hoş gelebilir ama bu da kendi içinde riskler barındırıyor. Çünkü muhalefet olma ve yapma pozisyonu, iktidar kadar olmasa da her zaman objektif bakışla örtüşmez. Oysa gazeteciliğin ilk şartı budur. En nihayetinde muhalefet de çoğu kez bir gün iktidar olmak için yapılır. Peki muhalefet, iktidar olduğunda desteklediği medyanın pozisyonu ne olur?
4-Gazeteyi maddi olarak alınan reklamlar ve tiraj geliri döndürür, gazeteciler de kendi işlerine bakar. Maalesef bu model de çöktü. Haber televizyonculuğunda zaten yüksek maliyetler nedeniyle ihtimal bile değildi. Dijital medyayla birlikte düşen maliyetler bir umut olmuştu ama o umut da tükendi. Şükrü Oktay Kılıç’ın, Teyit Org’da yayımlanan “Geleceğin medyasında gelir modelleri: Yaklaşım Problemi’ başlıklı makalesinde detayıyla değindiği üzere, dijital medyada reklam artık bir ihtimal bile değil. Çünkü haber içeriğini yaymak için Facebook, Google gibi platformlara muhtaç hale gelindi ve neredeyse tüm reklam pastasını onlar paylaştı. Gazeteciliğin küresel krizi de burada başladı. Bu platformlara bağlılığı azaltan ara modeller düşünülmeye başladı. Şu anda en umut verici modeller, Guardian ve New York Times’ın bağış veya abonelikle okur destekli modelleri.
Özetle; eğer bağımsız, objektif ve tarafsız habercilik beklentisindeysek kendi maddi olanaklarımız ölçüsünde desteklemekten başka çaremiz yok. Şimdi bazılarımız diyecek ki, BirGün’ü internetten bedava okuyorum o nasıl oluyor? O, BirGün’e abone olanlar ve bayiden alanlar sayesinde oluyor. Bir de özveriyle çalışanlar ve çoğunlukla telif bile almadan yazanlar. Yani birileri bedava okuyorsa, bu başka birileri sayesinde. Ancak en az yalanları yayanlar kadar güçlü ve sürdürülebilir bir bağımsız medya için fazlasına ihtiyaç var.
Bağımsız medyaya düşen, bu konuda yaratıcı modeller oluşturmak ve buna uygun gazetecilik yapmak. Öyle bir yapı ki, okurlar gazetelerin yönetim kurulunda temsil edilecek ve hesap sorabilir hale gelecek. Gazeteci de sadece okura karşı sorumlu olduğunu bilecek. Ancak o zaman; etkili, bağımsız bir gazetecilikten söz edebileceğiz.
Kaynak:Birgün